Portolaanse kaarten prachtige voorbeelden van cartografie. Bij navigatiekaarten denkt men automatisch aan het baanbrekend werd van Gerardus Mercator, de Vlaamse cartograaf die wereldfaam verwierf. Naast zijn bijzonder accuraat werk was er nog een andere cartografie, namelijk de portolaanse of portulaanse kaarten. Dergelijke kaarten zijn navigatiemappen gebaseerd op kompasaanwijzingen en afstand gissingen.

De kaarten verschenen eerst in Italië en later in Portugal en Spanje. Gezien de enorme expansiedrang van de koloniale machten zoals Spanje en Portugal, werden deze kaarten bewaakt als staatsgeheimen. Ook de Engelsen en de Nederlanders die relatieve nieuwkomers waren vonden de kaarten een zeer bruikbaar middel bij hun plundertochten en handelsmissies. Het woord portolan komt van het Italiaans “portolano” (in verband met havens).

Deze portolaanse kaarten hielden geen rekening met de vorm van de aarde en waren niet betrouwbaar, althans niet op de hoge zeeën. Ze waren wel relatief betrouwbaar bij het markeren van geografische referentiepunten. Ze werden dan ook voornamelijk gebruikt in de Middellandse Zee, de Zwarte en Rode Zee en andere commerciële vaarroutes.